خلاصه‌نویسی کردن یک روش بسیار مفید برای به خاطر سپردن مطالب مختلف است. خلاصه‌نویسی وقتی به دردتان می‌خورد که بخواهید چیزی را سریع و عمیق یاد بگیرید. خیلی‌ها فکر می‌کنند که بهتر است به جای اختصاص دادن یک مدت زمان نسبتا طولانی به خلاصه‌نویسی، بنشینند و از روی کتاب روخوانی کنند. این تصور کاملا اشتباه است. تحقیقات نشان داده که اگر بتوان مطلبی را باn ساعت خلاصه‌نویسی در سطحA یاد گرفت، برای یادگیری همان مطلب با کمک روخوانی باید حدود3n ساعت وقت صرف کنید.حال بیاید با هم بررسی اهمیت و اصول آن بپردازیم.
اهمیت خلاصه‌نویسی
- به شما کمک می‌کند تا نکات و جزئیات اصلی را پیدا کنید
خلاصه کردن مانند جستجوی طلاست؛ به شما کمک می‌کند تا مطالب اصلی را در هر پاراگراف پیدا کنید. همیشه سعی کنید برای هر بخش یا فصل (بسته به نوع کتابی که می خوانید)، دو تا سه نکته که گفته‌های نویسنده را بیان می‌کند، استخراج کنید.
- به شما اطمینان می‌دهد که محتوایی را تولید کردید
هنگامی که مطالب خوانده شده را خلاصه می‌کنید، به طور فعال با محتوا درگیر هستید و مفهوم درک شده را با بیان خودتون می‌نویسید؛ بنابراین محتوایی را خلق کرده‌اید. هم‌چنین با جمع‌بندی اطمینان پیدا خواهید کرد که آموزش را به خوبی یاد گرفته‌اید.
- در شب امتحان، باعث صرفه‌جویی در وقت می‌شود
زمانی که فصل امتحانات فرا می‌‌رسد، اکثر دانش‌آموزان و دانشجویان قصد دارند تمام دروس را به طور دقیق و کامل بخوانند؛ به همین دلیل مجبور می‌شوند هر یک از صفحات کتاب را ورق بزنند و با دقت و موشکافی، نکات مهم را از آن‌ها استخراج کنند. این کار بسیار زمان‌‌بر است و مثل تلاش برای یافتن سوزن در انبار کاه است. در این زمان کوتاه، فرد نمی‌‌تواند تمام مطالب مهم و نکات ریز را پیدا و آن‌ها را کاملاً درک کند؛ اما اگر فراگیر، از پیش خلاصه‌نویسی را انجام داده‌باشد، دیگر این مشکل را نخواهد داشت و در دوران امتحانات به طور مستقیم، به سراغ نکات کلیدی و جزئیات مهم خواهد رفت.
اصول خلاصه‌نویسی
- زیر مطالب مهم خط بکشید
یکی از اصولی که در خلاصه‌نویسی به کار می‌رود، خط کشیدن زیر مطالب مهم است. معمولاً این روش در میان بیشتر دانش‌آموزان و داوطلبان از محبوبیت برخوردار است؛ زیرا هم راحت‌تر از یادداشت‌برداری است و هم فراگیر احساس می‌کند که مطالب مهم را بدون کم‌ترین تغییری خلاصه کرده‌است.
برای خط کشیدن زیر مطالب مهم، بهتر است که از خودکارها، مدادها یا ماژیک‌های رنگی استفاده کنید؛ مثلاً مطلب بسیار مهم را با یک رنگ، مطالب کمتر مهم را با رنگ دیگر و مطالب هر فصل یا موضوع را نیز با رنگی خاص خط بکشید. انجام این کار باعث می‌شود تا هم مطالب، بیشتر در ذهن شما باقی بماند و هم تنوع بیشتری داشته باشید و زود خسته نشوید.
در خلاصه نویسی به روش خط کشیدن زیر مطالب، باید توجه داشته باشید که با وسواس اینکه ممکن است مطلبی از قلم بیفتد، زیر همه مطالب را خط نکشید؛ زیرا حاصل کار، صفحه‌ای پر از خط در زیر جملات می‌شود و تاثیری در افزایش یادگیری ندارد.
- با لحن خود خلاصه‌نویسی کنید
بسیاری از اوقات برای ما پیش آمده که مطلبی را بارها و بارها مطالعه کرده‌ایم و آن را یاد نگرفتیم، اما وقتی یکی از دوستان یا همکلاسی‌هایمان آن را به زبان خودش برای ما بیان کرده، به راحتی درکش کرده‌ایم. این اتفاق در خلاصه‌نویسی هم می‌تواند رخ دهد. شما کافیست لحن نوشته را به گونه‌ای تغییر دهید که احساس آن را ساده‌تر و بهتر درک می‌کنید. این کار حتی در به خاطر سپردن و به خصوص به یاد آوردن مطالب هم به ما کمک می‌کند زیرا وقتی مطلبی را به زبان خودمان بخوانیم یادآوری‌اش راحت‌تر خواهد بود.
- هنگام مطالعۀ کتاب، حاشیه‌نویسی کنید
حاشیه‌نویسی هنگام خواندن به شما کمک می‌کند هرگاه که قصد داشتید خلاصۀ کتاب را بنویسید، قسمت‌های مهم را به‌آسانی پیدا کنید. دور عبارات خط کشیدن، هایلایت کردن یا یادداشت کردن هر چیزی که مهم است، از روش‌های حاشیه‌نویسی محسوب می‌شود. علاوه بر این می‌توانید تکرار‌ها، تناقضات و ارتباطات بین بخش‌های مختلف کتاب را مشخص کنید. اگر امکان حاشیه‌نویسی در خود کتاب را نداشتید، می‌توانید از برگه‌های یادداشت چسبی (استیکی نوت) استفاده کنید.
- مطالب را دسته‌بندی کنید
یکی دیگر از روش‌های مهم خلاصه نویسی، دسته‌بندی است. روش انجام کار نیز به این صورت است که باید مطالب مختلفی را که می‌توان در یک دسته قرار داد، یک جا نوشت و آن‌ها را دسته بندی کرد. به عنوان مثال، می‌شود در درس فیزیک فرمول‌ها را بر اساس موضوعات ترمودینامیک، گرانش، مغناطیس و... در دسته‌های مختلف قرار داد.
- در زمان یادداشت‌برداری، از کلمات هم‌معنی استفاده کنید
ممکن است برخی از ما در هنگام مطالعه با کلماتی مواجه شویم که یادگیری و به‌خاطر‌سپاری آن‌ها به راحتی میسر نیست. در این مواقع پیشنهاد می‌شود که از دیگر کلمات هم‌معنی با آن‌ها استفاده کنید. سعی کنید کلماتی را انتخاب کنید که به خاطر آوردنشان برای شما مشکل نباشد تا در این امر به مشکل نخورید.
- در خلاصه، ترتیب زمانی وقایع را رعایت کنید
یک خلاصه باید تمام وقایع را به ترتیب رخ دادنشان بیان کند. هنگام یادداشت‌برداری از پرش به قسمت‌های مختلف کتاب پرهیز کنید تا یکپارچگی اثر اصلی حفظ شود.
- خلاصه را ویرایش کنید
از صحیح بودن املاء کلمات اطمینان حاصل کنید. خلاصه را با صدای بلند بخوانید تا اشکالات دستور زبانی یا علائم سجاوندی اشتباه را تشخیص دهید. تعداد کلمات را دوباره چک کنید تا در محدوده‌ی مجاز باشد.
شما ممکن است خلاصه را برای خودتان بنویسید. بااینکه در چنین مواردی ویرایش کردن کار خیلی مهمی به نظر نمی‌رسد اما با این‌حال خلاصه باید درست نوشته شود. یک‌بار به‌سرعت آن را بخوانید تا از درست نوشته شدنش اطمینان حاصل کنید.
برای آشنایی با روش‌های خلاصه‌نویسی می‌توانید مقالۀ"چگونه همۀ مطالب را به خاطر بسپاریم؟" را مطالعه فرمایید.