آناتومی دستگاه گوارش انسان

جدار خلفی ابدومن شامل عضلات سواس ماژور، مربع کمری و ایلیاکوس می باشد. به سواس و ایلیاکوس، ایلیوسواس گفته می شود که به تروکانتر کوچک متصل می گردند و فلکسور ران هستند. ایلیاکوس از عصب ممورال و سواس از شبکه کمری عصب می گیرد.

شکم: صفاق

اجزای داخلی صفاق شامل؛

• کبد
• طحال
• معده
• قسمت فوقانی دئودنوم
• ژژونوم وایلئوم
• کولون عرضی
• کولون سیگموئید
• قسمت فوقانی رکتوم
• تخمدان ها

اجزای خارج صفاقی(Retro peritonea)

• مری شکمی
• قسمت انتهایی رکتوم
• کلیه ها، غدد آدرنال و مثانه و حالب ها
• پانراسی
• قسمت انتهایی دئودنوم
• آئورت

صفاق یا (peritoneam)

صفاق یک غشاء نازک است که دیواره های حفره شکم و اکثر احشاءرا مفروش می کند (صفاق جداری دیواره و صفاق احشایی روی احشاء). بین این دو لایه فضای حفره صفاقی وجود دارد. احشاء یا توسط مزانترها داخل حفره صفاقی آویزان هستند( داخل صفاقی) یا خارج صفاق (پشت صفاق). حفره صفاقی به دو حفره Lesser sac و  grcaterتقسیم می شود.  

مزانترها

چین های صفاقی هستند که احشاء را به دیواره خلفی شکم متصل می کنند. قدری حرکت برایاحشاء داخل صفاقی را ممکن می کنند و از داخل آن ها عروق و اعصاب عبور می کند.

 مزانتر ← برای روده باریک ( ژژونوم و ایلئوم)

مزوکولون عرضی← برای کولون عرضی

مزوکولون سیگموئید ← کولون سیگموئید

مزوکون عرضی: قسمت Transverse کولون را به دیواره خلفی متصل می کند. ریشه آن روی سطحقدامی تنه و سر پانکراس قرار دارد. نکته مهم اینکه لایه ی قدامی مزوکولون عرضی به لایه خلفی پادرینه بزرگ متصل می شود.

مزوکولون سیگموئید

ریشه آن حالتV شکل وارونه دارد همانند عدد 8 فارسی، رأس این 8 در محل دو شاخه شدن شریان و وریدiliac Scommon به ایلیاک داخلی و خارجی و چپ. بازوی چپ 8در سطح عضله سواسی ماژور و بازوی راست وارد لگن شده و تا سطح مهرهSIII ادامه پیدا می کند.

مزانتر: برای ژوژنومو ایلئوم بصورت مایل به طرف پایین و راست می آید تا در پیوستگاه ایلئوسکال خاتمه یابد ( نزدیک مفصل ساکروایلیاک).

چادرینه ها(omentums) : دو لایه صفاق احشایی که از معده و بخش اول دوازدهه به طرف احشاء دیگر کشیده شده است.

چائرینه بزرگ: از انحنای بزرگ معده و بخش اول دوازدهه شروع می شود. شبیه یک پیش بند است که بر روی کولون عرضی و ژژونوم و ایلئوم پایین می آید بعد دوباره به سمت بالا بر میگردد و با مزوکولون عرضی یکی می شود و به دیواره خلفی می چسبد. عروقomental-gastro راست و چپ بین دو لایه این پادرینه قرار دارند.

چادرینه کوچک: از انحنای کوچک معده و بخش اول دوازدهه به کبد کشیده شده است. از دو بخش

Hepato dudenalliy وHepato gastric تشکیل می شود. سوراخomental(winslow) در سمت خارج رباطHepato dudenal  قرار دارد. این سوراخ رابط بین کیسه بزرگ و کوچک است. رباط هپاتودئودنال حاوی شریان کبدی، ورید پورت و مجرای صفراوی مشترک است.

معده: مری از درون ستون راست دیافراگم در سطح مهرهT10 عبور می کند و از آنجا به بعد مری شکمی نام گذاری می شود و به معده می رسد. معده در ناحیه اپی گاستریک، نافی و هایپوکوندریوم چپ قرار دارد.

اجزاء: کاردیا، فوندوس ( ناحیه بالای کاردیا)، تنه معده، بخش پیلوری ( آنتروم پیلوری و کانال پیلوری)، انحنای بزرگ، انحنای کوچک، بریدگی کاردیا، بریدگی زاویه ای(angular) .

شکم کلیه:

کلیه یک عضو خلف صفاقی است که دور هر کلیه کپسول کلیوی قرار دارد. در اطراف این کپسول چربیperirenal و در نهایت دور این کمپارتمان نیز فاسیای کلیوی وجود دارد.  این فاسیای کلیوی در خارج کلیه با فاسیای عرضی شکم یکی می شود. در دیواره خلفی شکم قرار دارند. کلیه راست به علت وجود کبد در سمت راست پایین تر است. ( کلیه چپ با دنده T11 مجاور است ولی کلیه راست کاملا زیرT11 و مجاورT12 است.

مجاورت قدامی کلیه راست شامل کبد، قسمت دوم دوازدهه ( نزولی) و خم کولیک راست است.  همچنین مجاورت قدامی کلیه چپ شامل طحال، معده و خم کولیک چپ می باشد.

مجاورت خلفی مشترک شامل دیافراگم، عرضی شکمی، مربع کمری و وسواسی ماژور است. همچنین با اعصاب ساب کوستال، ایلیوهایپوگاستر، ایلیواینگوینال درخلف مجاور هستند.

عناصر نافکلیه در سطح مهرهL1 حدوداً از قدام، ورید، شریان و حالب تشکیل شده اند. به هر کلیه یک شریان کلیوی بزرگ خونرسانی می کند.

خون رسانی به غدد کلیوی زیر انجام می شود:

Inferior phrenic artries→ superior suprarenal

Aorta→middle suprarenal

Renal arteries→Inferior suprarenal

پانکراس

پانکراس درخلف معده قرار دارد و از دئودنوم تا طحال در سمت چپ ادامه دارد. به جزبخشی از دُم، بقیه قسمت های پانکراس خلف صفاقی است. پانکراس از زائده قلابی(uncinate process) ، سر، گردن، تنه ودُم تشکیل شده است.

هر پانکراس در رباطsplenorenal قرار دارد ( قضیه داخل صفاقی بودن همین است).

ریشه مزوکولون عرضی روی بدن پانکراس قرار دارد. سر آن داخل تقعرC شکل دئودنوم قرار دارد. زائده قلابی در پشت عروق مزانتریک فوقانی واقع شده است. ( در واقع عروق مزانتریک فوقانی و آئورت یک حالت پنس مانندی درست می کنند که داخل این پنس از بالا به پایین ورید کلیوی چپ، زائده قلابی پانکراس، قسمت سوم دئودنوم قرار دارد).

گردن پانکراس در جلوی عروق مزانتریک فوقانی قرار دارد. همینطور پشت گردن ورید مزانتریک فوقانی و ورید طحالی به هم می پیوندند تا وریدPORT را ایجاد کنند.

مجرای پانکراس به همراهcommon bile duct با همساختار هپاتوپانکرآتیک ( آمپول واتر) را تشکیل می دهند و به قسمت دوم( نزولی) دئودنوم تخلیه می شوند. در داخل دوازدهه اسفنگتر اودی قرار دارد. یک مجرای فرعی نیز به پایین دوازدهه باز می شود ( در قسمت دوم).

طحال

طحال در هایپوکوندریوم چپ قرار دارد (یعنی در محدوده دنده 9 و 10 ). طحال به وسیله رباطgastero splenic به انحنای بزرگ معده متصل می شود. داخل اینرباط عروق گاستریک کوتاه و گاسترو  اومنتال قرار دارد. همچنین این عضو توسط رباطsplenorenal به کلیه چپ متصل می گردد. که حاوی عروق اسپینک است همین طور دُم پانکراس در درون این رباط قرار دارد. طحال یک عضو داخل صفاقی به شمار می رود.

مجاورت قدامی آن شامل معده، دُم پانکراس، خم کولیک چپ و کلیه چپ است. همچنین مجاورت خلفی طحال شامل دیافراگم در سطح دنده های 9 و 10 می باشد.

روده باریک

طولانی ترین بخشدستگاه گوارش روده باریک است که از دهانه پیلور شروع شده و تا ایلئوسکال ادامه دارد. حدود6 تا 7 متر بوده و قطرش در طول افزایش روده، کمتر می شود. روده باریک شامل دئودنوم، ژژونوم و ایلئوم می باشد.

دئودنوم: اندازه این عضو 20 تا 25 سانتی متر بوده و حالتC شکل دارد. قسمت اول دئودنوم داخل رباطHepato duodenal است و بقیه آن خلف صفاقی می باشد.

دئودنوم از چهار بخش نزولی، بخش تحتانی و دو بخش صعودی تشکیل شده است.

1-بخش صعودی از دهانه پیلور شروع شده تا گردن کیسه صفرا ادامه داشته و در سمت راست مهرهL1 قرار دارد. اکثر زخم ها در قسمت صعودی روده باریک ایجاد می شود.

2-بخش نزولی تا کنار تحتانی مهرهL3 ادامه دارد و پشت کولون عرضی واقع شده است. کلیه پشت قسمت نزولی و پایی فرعی و اصلی نیز در این بخش قرار دارند. پیوستگاه روده پیشین و میانی در درون جنینی دقیقا زیر پایی اصلی وجود دارد.

3-بخش تحتانی از روی مهرهL3 می گذرد و عروق مزانتریک فوقانی از جلوی آن عبور می کنند.

4.بخش صعودی تا کنار فوقانی مهرهL2 بالا می آید و به خم دئودنو ژژونال ختم می شود.

ژژونوم: اندازه این عضو در حدود دو پنجم پروگزیمال روده است؛ ژژونوم یک عضو داخل صفاقی بوده و حدوداً در ربع فوقانی چپULQ قرار دارد. قطر مجرا و ضخامت آن از ایلئوم بیشتر و از دئودنوم کمتر است.

گفتیم عروق از داخل مزانترها به احشاء می رسند و تعداد قوس شریانی برجسته در ژژونوم کمتر ولی طولVassa recta در مقایسه با ایلئوم بلندتر است. (شریان مزانتریک فوقانی )

ایلئوم: اندازه این عضو سه پنجم دیستال روده باریک است و بخش اعظم آن در ربع تحتانی و راست(L.R.Q) قرار دارد. ایلئوم در مقایسه با ژژونوم دارای دیواره نازکتر، چین های مخاطی کمتر و عروقVassa recta کوتاه تر دارد. ولی قوس های شریانی بیشتر دارد و چربی تجمع یافته در مزانتر آن بیشتر می باشد.

ناحیه ایلئوسکال

سکوم اولین بخش روده بزرگ بوده و داخل صفاقی است. قسمت پایین دریچه ایلئوسکال را سکوم تشکیل می دهد و در حفره ایلیاک راست قرار دارد. این عضو با دیواره قدامی شکمی در تماس است و در زیر آن زائده آپاندیس قرار دارد. این زائده توسط مزوآپاندیس از ایلئوم آویزان است و شایع ترین ناحیه آپاندیس همان حفره ایلیاک راست می باشد.

خون رسانی به این محدوده از مزانتریک فوقانی آغاز شده و به شریان ایلئوکولیک که شامل سکال قدامی، سکال خلفی و آپنویکولار ( داخل مزوآپاندیس) است، ختم می شود.

روده بزرگ

این روده حدود یک و نیم متر طول دارد و از سکوم آپاندیس کولون رکتوم و مجرای مقعدی تشکیل شده است.

کولون بالارو از سکوم شروع شده، از پهلوی راست تا هایپوکندریوم راست بالا می رود، زیر کبد به سمت چپ خم شده و خم کولیک راست یا خم کبدی را ایجاد می کند که به آن کولون عرضی می گویند. در ادامه تا هایپوکندیوم چپ می رود و زیر طحال خم کولیک چپ را ایجاد می نماید ( خم طحال). بعد از آن کولون نزولی آغاز می شود تا به کولوک سیگموئید می رسد. یعنی کولون سیگموئید وارد حفره لگنی می شود و به سمت دیواره خلفی حفره لگن می رود تا رکتوم را ایجاد کند و سپس وارد کانال آنال می گردد.

خصوصیات خاص روده بزرگ

سکوم و کولون عرضی و سیگموئید اعضای داخل صفاقی هستند. عضلات طولی که در روده باریک دور لوله پخش بودند در اینجا به صورت سه نوار تیناکول ادامه می یابند که دررکتوم خیلی مشهود نمی باشد. یک سری تجمعات چربی پوشیده شده با صفاق موسوم به زواید چادرینه ای دارند(omental appendicitis)

برآمدگی های روی روده هم کیسه یاhaustra نام دارند.

ناودان پاراکولیک راست درسمت کولون صعودی است و ناودان پاراکولیک چپ سمت کولون نزولی می باشد. همچنین در قسمت فوقانی آن رباط مزنیکوکولیک قرار دارد بنابراین فضای پاراکولیک راست بلندتر بوده و تا دیافراگم بالا می رود.

بحث کانال مقعد و رکتوم در مبحث پرینهلگن به صورت کامل گفته شده است.

کبد

کبد عمدتا در ناحیه هایپوکندریم راست و اپی گاستریک قرار دارد. در حدود دنده های 11-7 قرار داشته و یک سطح احشایی و یک سطح دیافراگی دارد . در سطح دیافراگی یکBare areaخونرسانی بر عهده شریان سیستیک از شریان کبدی راست است  وجود دارد که توسط صفاق پوشیده نشده ولی بقیه ی قسمت های آن توسط صفاق پوشیده شده است. یکسری چین صفاقی نیز رباط های hepatodeadenalوhepatogastric را ایجاد می کنند. یک رباط داسی شکل ( falci form) کبد را به دیواره قدامی شکم و رباط هایی کبد را به دیافراگم متصل می کنند ( مثلثی چپ و راست و کرونری قدامی و خلفی می سازد )

در کبد یک لوب راست و یک لوب چپ وجود دارد که در لوب راست لوب مربعی و دُم دار قرار دارد.

لوب مربعی : رباطteres –کیسه صفرا ← به لحاظ عملکردی با لوب چپ در ارتباط است .

لوب دُم دار : رباط وریدی ( سمت چپ) و خود خود ورید اینفریور وناکاو به لحاظ عملکردی در لوب چپ و راست جدا هستند. کبد در خلف با کلیه راست و دئونوم و معده ، خم کولیک راستIVC و کیسه صفرا در ارتباط است.

کیسه صفرا

صفرا پس از طی مسیر در مجاری صفراوی راست و چپ کبدی وارد مجرای مشترک کبدی می شود . همیشه مقداری صفرا داخل کیسه صفرا هم ذخیره شده است . این مجرا هم توسط  cysticdutبه مجرای مشترک کبدی متصل می شود  وبعد از آن اسم این مجراcommonbile duct می شود. از پشت قسمت اول دوازدهه عبور کرده و بعد از آن با مجرای پانکراتیک اصلی یکی شده و با هم به پاپیلای ماژور واقع در قسمت دوم دوازدهه باز می شوند.

خون رسانی بر عهده شریان سیستیک از شریان کبدی راست است.

شکم عروق و اعصاب

 برای بررسی عروق درناحیه شکم اول باید مسائل مربوط به جنین شناسی و پیدایش روده ها را مرور کنیم.

روده ابتدایی از سه قسمتforegut(روده پیشین) ،midgut(روده میانی) و hingut( روده پسین) تشکیل می شود.

این سه قسمت درآینده لوله گوارش را تشکیل می دهند. چرا این مسئله برای ما مهم است ؟ چون خون رسانی شریانی برعهده هرکدام از این قسمت ها و بر عهده یکی از شاخ های قدامی آئورت شکمی است .

Foregut: از مری تا زیر پاپی ماژور دوازدهه ( در ناحیه دوم دئودنوم) ادامه دارد.

Midgut: از پاپی ماژور دئودنوم تا دو سوم پروگزیمال کولون عرضی است.

Hindgut: از یک سوم دیستال کولون عرضی تا مقعد می باشد.

خون رسانی به قسمتforegut بر عهده تنهceliac است؛  خون رسانی به قسمتmidgut برعهدهsuperior mesantric می باشد. همچنین خون رسانی به قسمت  Hindgut بر عهدهInferior mesantric است.

قبل از اینکه سراغ این سه تنه ی اصلی برویم، شاخه های دیگری که از آئورت شکمی جدا می شوند را بررسی می کنیم: ائورت در سطح مهره T12دیافراگم را سوراخ می کند و وارد شکم می شود، در انتها به دو تنهcammon Iliac راست و چپ تقسیم می شود ( کنار تحتانیl4) . این شاخه های احشایی که به آنها اشاره خواهیم کرد بر خلاف شاخه های قدامی جفت هستند.

• شریانmiddle sapra renal
• شریانrenal
• شریانovarian یاtesticular

 در خلف آئورت

 شریانInferior pherenic – شریان های کمری (4 جفت).

• ساکرال میانی

تنه سلیاک

 این عضو خون رسانی کننده به روده پیشین است و دقیقا در زیر سوراخ آئورنی دیافراگم قرار دارد(l1). تنه سلیاک به شاخه های گاستریگ چپ ، طحالی و کبدی مشترک تقسیم می شود.

گاستریگ چپ : این شریان تعدادی شاخه به مری شکمی می دهد، حتی از داخل دیافراگم هم عبور می کند این شاخه ها با شاخه های آئورت مری سینه ای آناستاموز می دهند. در ادامه راه شریان گاستریگ چپ وارد انحنای کوچک معده در چادرینه کوچک می شود و به سمت راست طی مسیر می کند و در نهایت با گاستریگ راست آناستاموز می شود .

شریان کبدی مشترک به سمت راست می آید و به دو شاخه ی انتهایی خود یعنی شریان کبدی خامی (Hepatic artery prorer) و شریان گاسترو دئودنال تقفسیم می شود.

شریان کبدی خامی به شریان کبدی راست وچپ تقسیم می شود کهشریان کبدی راست به کیسه صفرا هم یک شاخه به نام  cystic arlery می دهد. همچنین شریانی را که توضیح دادیم شاخه ی دیگر شریان کبدی مشترک گاسترودئودنال است. امکان دارد که منشاء شریان supra dendenalباشد یا منشاء آن کبدی خامی باشد. شریان های گاستریک راست نیز از کبدی خامی جدا می شوند.pancreatieo deudenal فوقانی در قدام و خلف سر پانکراس) در قسمت فوقانی سر پانکراس از شریان     gastro dendenalشریان هایanterior وposterior سوپریرور پانکرآنیکو دئودنال جدا می شوند که در ادامه باInferior pancrcatic وdendenal مزانتریک فوقانی آناستاموز می دهند). در نهایت نیز شاخه گاسترو امنتال راست را تشکیل می دهد که به سمت چپ می رود تا با شریان گاسترو امنتال چپ از شریانsplenicآناستاموز بدهد.

شریان  splenic   بزرگترین شاخه سلیاک است . در طول  کنار فوقانی پانکراس و خلف معده طی مسیر می کند. در رباط اسپلنو رنال قرار دارد ، به گردن و دم پانکراس خون رسانی می کند و به گردن و دُم پانکراس خون رسانی می کند ( به سر پانکراس، پانکراتو دئودنال خون می دهد).

بعد از رسیدن به طحال شریان های گاستریک کوتاه را می دهد که با عبور از داخل رباطgastrospien به فوندوس معده خون می دهد. همچنین شریان گاسترو اومنتال چپ روی می دهد که از روی چادرینه بزرگ طی مسیر می کند و در نهایت با گاسترو امنتال راست آناستاموز می دهد.

شریان مزانتریک فوقانی جلوی بخش تحتانی مهره L1قراردارد. ورید طحالی و گردن پانکراس جلوی شریان فرانتزیک فوقانی قرار دارند و ورید کلیوی چپ و زائده قلابی پانکراس و قسمت سوم دئودنوم پشت این شربان قرار دارند.

اول از همه شاخه های آنتریور و پوستریور شریان اینفریور پانکراتیکو دئودنال از آن جدا می شوند تا با شاخه هایی از شریانgastro dendenal آناستاموز بدهند.

سپس شاخه هایی از سمت چپ این شریان برای ژژونوم و ایلئوم جدا می شوند. پس از آن شریان کولیک میانی، کولیک راست و ایلئوکولیک از سمت راست مزانتریک فوقانی از آن جدا می شوند.

کولیک میانی : داخل مزوکولون عرضی قرار می گیرد و به دو شاخه راست و چپ تقسیم می شود. شاخه راست باکولیک راست و شاخه ی چپ با کولیک چپ ( شاخه ای از  مزانتریک تحتانی است ) آناستاموز می دهد.

شریان کولیک راست : درموقعیت خلف صفاقی به طرف راست می رود و به کولون  صعودی خون می دهد. تشکیل یک شاخه نزولی را داده که با ایلئوکویلک آناستاموز می دهد) همچنین یک شاخه صعودی می دهد (که با کولیک میانی آناستاموز می دهد).  

شریان ایلئوکولیک تشکیل یک شاخه ی فوقانی را داده که با شریان کولیک راست آناستوموز می دهد. همچنین یک شاخه ی تحتانی را تشکیل می دهد که به سمت پیوستگاه ایلئوسکال می رود و به سه شاخه کولیک ، سکال و آپندیکولار و ایلئال تقسیم می شود .

شریان مزانتریک تحتانی،به hind gut(روده پسین ) خون رسانی می کند. شریان کولیک چپ به شاخه های صعودی  و نزولی تقسیم می شود. شاخه ی صعودی باmidcolic آناستوموز می دهد. شاخه ی نزولی نیز با اولین شریان سیگموئید آناستوموز می دهد.

شریان سیگموئید 2تا4 شاخه داشته و در مزوکولون سیگموئید قرار دارد .  شریان رکتال فوقانی به همراه شریان رکتال میانی از ایلیاک داخلی و رکتال تحتانی از پودندال داخلی رکتوم را خون رسانی می کند.

برای مطالعه مباحث بیشتر به محصولدوره آموزشی آناتومیسایت لینوم مراجعه کنید.