میکروب شناسی (باکتری)
جنس استافیلوکوک سه گونه دارد: استاف اورئوس ، استاف اپیدرمیدیس و استاف ساپروفیتیکوس.
استاف اپیدرمیدیس
فلور طبیعی پوست و مهم‌ترین عامل عفونت پروتز و وسایل پزشکی محسوب می‌شود. مهم‌ترین عامل بیماری‌زایی این میکروب، بیوفیلم آن است.
استاف ساپروفیتیکوس
عامل ایجاد عفونت ادراری در خانم‌های جوان.
استاف اورئوس
برخلاف دو باکتری بالا آنزیم کواگولاز دارد و قادر به تخمیر مانیتول و ترشح توکسین و بتا همولیز (تخریب اسفنگومیلین غشای اریتروسیت) است. استاف در غلظت بالای نمک (۷,۵ درصد) رشد می‌کند و کاتالاز و اکسیداز مثبت است.
فلور بینی است و همراه با انتروباکتریاسه و سودوموناس از شایع‌ترین علل عفونت‌های بیمارستانی هستند.
- مهم‌ترین فاکتورهای ویرولانس استاف اورئوس:
- کواگولاز (عامل تشکیل آبسه)، فیبرینولایزین، کپسول (در برخی از سویه‌ها)، انتروتوکسین (سوپر آنتی ژن) ، توکسین سندرم شوک سمی یاTSSTT (سوپر آنتی ژن) ، توکسینExpholiative و همولایزین و لكوسیدین (انتروتوکسینB باعث انتروکولیت با غشای کاذب می‌شود).
- کلامپینگ فاکتور (فاکتور تجمع دهنده) در اتصال باکتری به فیبرین و فیبرینوژن نقش دارد. این فاکتور باعث پاسخ ایمونولوژیک قوی در میزبان می‌شود.
- پروتئینA هم که فقط توسط استاف اورئوس بیان می‌شود، در اتصال نقش دارد. این پروتئین با اتصال به ناحیهFc آنتی بادیIgG از اپسونیزاسیون جلوگیری می‌کند.
- ژنMecA در استافیلوکوکوس اورئوس باعث مقاومت نسبت به متی سیلین و پنی سیلین های دیگر مثل اگزاسیلین می‌شود.
- انواع بیماری‌های استاف اورئوس:
١- بیماری‌های چرکی و التهابی:
زرد زخم (impetigo یاpyoderma)، کورک (furuncle)، فولیکولیت و کفگیرک (caruncle)، اندوکاردیت، استئومیلیت.
۲- بیماری‌های با واسطه‌ی توکسین:
الف) سندرم فلسی شدن پوست استافیلوکوکسی (SSSS یا4S یاSyn Riters) که در آن توکسین اگزفولیاتیو اتصالات دسموزومی اپیدرم کودکان زیر یک سال رو تخریب کرده و تاول و ریزش شدید پوست ایجاد می‌کند.
ب) سندرم شوک سمی که ناشی از توکسینTSST1 است. مسمومیت غذایی که عامل آن انتروتوکسین استاف است، علائم تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم دارد، تب بالای ۳۸ درجه ندارد.
نکته:۹۰ % استاف‌های اورئوس با تولید بتالاكتاماز به پنی سیلینG مقاوم هستند و ۶۵ % هم با ژنmecA به پنی سیلین‌های جدید مقاوم هستند.
نکته:استاف اورئوس عامل آبسهbrodies است. این آبسه بدنبال استئومیلیت استافیلوکوکی در استخوان‌های بلند اتفاق می‌افتد و یک نوع تجمع ایزوله از این بیماری در بزرگسالان است که از متافیز استخوان منشاء می‌گیرد.
نکته:آرتریت سپتیک در افراد فعال از نظر جنسی مربوط به گنوکوک و افراد غیر فعال مربوط به استاف اورئوس است.
استرپتوکوکوس پیوژنز
- فاکتورهای بیماری زایی استرپتوکوکوس پیوژنز:
پروتئینM: اصلی‌ترین فاکتور بیماری‌زایی است. این پروتئین در اتصال ، ممانعت از فاگوسیتوز و تغییر آنتی ژنی مؤثر است و در بیماری‌زایی تب روماتیسمی نقش دارد که خطرناک‌ترین عارضه ناشی از استرپتوکوک پایوژنز است.
سایر فاکتورها شامل استرپتوکیناز (فیبرینولایزین)،DNase، هیالورونیداز، اگزوتوکسین اریتروژن، همولایزین و استروپتولایزینS وO می‌باشد.
- بیماری‌های ناشی از استرپتوکوک پیوژنز:
1- بیماری‌های چرکی: گلودرد چرکی (شایع‌ترین)، سلولیت، زرد زخم (pyoderma وimpetigo)، باد سرخ (Erysipelas)، فاشیت نکروزان (گانگرن استرپتوکوکی)، تب پس از زایمان.
2- عفونت‌های تهاجمی: سندرم شوک سمی استرپتوکوکی و تب مخملک (مرتبط با توکسین اریتروژن). از علائم تب مخملک، تب، راش‌های پوستی و زبان توت فرنگی را می‌توان نام برد.
- بیماری‌های متعاقب عفونت استرپتوکوکی:
١- گلومرولونفریت حاد: با ادم، پروتئینوری، هماچوری و افزایش فشار خون مشخص می‌شود و به واسطه ی رسوب کمپلکسAg Ab در غشای پایه گلومرول رخ می‌دهد.
۲- تب روماتیسمی حاد: جدی‌ترین بیماری استرپتوکوک پیوژنز است که به واسطه واکنش متقاطع پروتئینM با آنتی ژن‌های بافت قلبی روی می‌دهد. علائم: تب، آرتریت، التهاب تمام قلب، بروز ندول‌های زیر جلدی، پان کاردیت و درگیری مفصلی.
نکته:بعد از ابتلا به پیودرما، احتمال ایجاد گلومرونفریت حاد بیشتر از تب روماتیسمی است.
نکته:استرپتوکوک پیوژنز شدید به پنی سیلین حساس است.
استرپتوکوک آگالاکتیه
مهم‌ترین عامل مننژیت و سپسیس نوزادی است. عفونت‌های این باکتری هنگام عبور از کانال زایمان کسب می‌شوند و در طول ماه اول بروز می‌کنند. استرپتوکوک آگالاکتيهCAMP+ است.CAMP خاصیتی در استرپتوکوک آگالاکتیه است که موجب ترشح پروتئین در حضور استافیلوکوک اورئوس می‌شود. این پروتئین با اتصال به بتاهمولایزین استاف، همولیز را تشدید می‌کند.
مهم‌ترین فاکتور بیماری‌زایی این باکتری، کپسول آن است. تست غربالگری تشخیصی در هفته ۳۷-۲۵ بارداری جهت تشخیص استرپتوکوک آگالاتيه توصیه می‌شود. نسبت به باسیتراسین مقاومت نشان می‌دهد.
پنوموکوک
پنوموکوک یک دیپلوکوک گرم مثبت است که جزء فلور نرمال دستگاه نفسی فوقانی است و عفونت‌های متعددی شامل پنومونی، مننژیت، اندوکاردیت و اوتیت مدیا ایجاد می‌کند.
مهم‌ترین فاکتور بیماری‌زایی، کپسول آن است. به همین جهت این باکتری‌ها بر اساس تست تورم کپسولی (تست کوالانگ (quellung)) شناسایی می‌شوند.
پنوموکک‌ها نسبت به پنی سیلینG مقاوم اند. درمان عفونت پنوموککی با سفالوسپورین و ونکومایسین میسر است. افراد مبتلا به انمی داسی شکل نسبت به این باکتری بسیار آسیب پذیر هستند.
استرپتوکوک ویریدانس
استرپتوکوک ویریدانس شایع‌ترین فلور دستگاه تنفس فوقانی و همینطور شایع‌ترین علت اندوکاردیت تحت حاد است. در ایجاد پوسیدگی دندانی هم نقش دارند. همچنین استرپتوکوکه ویریدانس به اپتوچین حساس نیست.
استرپتوکوک موتانس
با تولید اسلایم (گلیکوکالیکس) از نوعی پلی ساکارید به نام دکستران، پلاک‌های دندانی ایجاد می‌کند. این باکتری همچنین مهم‌ترین عامل اندوکاریت عفونی به دنبال تروماست.
استرپتوکوک آنژینوسوس
بخشی از فلور نرمال گلو، کولون و مسیر ادراری تناسلی است که می‌تواند باعث عفونت‌های شدیدی به صورت آبسه در مغز، کبد و ریه شود.
انتروکوک ها
گروهی از استرپتوکوک‌ها هستند که به عنوان فلور در روده زندگی می‌کنند. مهم ترین گونه‌ی این جنس انتروکوک فكالیس است که شایع‌ترین عامل عفونت بیمارستانی است و عمدتا سبب اندوکاردیت، آبسه های شکمی و عفونت دستگاه ادراری می شود.
مهم‌ترین خصوصیت انتروکوک‌ها مقاومت به انواع آنتی بیوتیک‌هاست به خصوص ونکومایسین است که مقابله با آن‌ها را سخت می‌کند.. برای درمان انتروکوک مقاوم به ونکومایسین از استرپتوپرامین استفاده می‌شود.
استرپتوکوک بوویس
استرپتوکوک بوویس یا گالولیتیکوس (گروهD) سبب اندوکاریت و بیماری مجاری صفراوی می‌شود. این باکتری همچنین عامل باکتریمی در مبتلایان به سرطان کولون شناخته شده است.